Moeten studenten gecompenseerd worden voor de gevolgen van de coronacrisis?

‘Grote zorgen over werkdruk en studievertraging in het mbo en hoger onderwijs’, zo kopte de NOS op 24 november hun artikel over de situatie in het beroepsonderwijs.¹ Is het vijf voor twaalf?

Is studeren nog leuk?

Al enige maanden horen we in toenemende mate ontevreden geluiden van studenten. Het studeren had leuk moeten zijn, had hen moeten inspireren en een groeiend sociaal en professioneel netwerk moeten bieden. Het mag niet zo zijn. Het zorgt ervoor dat ze minder goed in hun vel zitten en zich zorgen maken over eventuele studievertraging.
Uiteraard wordt dit ook herkend door docenten. Zij proberen uit alle macht de spreekwoordelijke eindjes aan elkaar te knopen en het werk gedaan te krijgen. Het ontbreekt studenten en docenten aan een toekomstperspectief, iets waarop ze zich kunnen richten en hen de energie geeft die zo nodig is.

Tekort aan praktijklessen en stageplekken

In de ‘coronamonitor’, de Kamerbrief die minister van Onderwijs Ingrid van Engelshoven deze week aan de Tweede Kamer stuurde, bevestigt zij dit beeld onder studenten en docenten.² Wat zijn de verdere gevolgen van de coronacrisis voor de ruim 1,3 miljoen studenten en 150.000 medewerkers in het beroepsonderwijs?

Ook de MBO-Raad herkent deze situatie.³ Meer dan 500.000 mbo-studenten krijgen te weinig praktijklessen en hebben te weinig stageplaatsen. De benodigde praktijkervaring voor de arbeidsmarkt staat ernstig onder druk. Dit geldt ook voor het hbo. Door te weinig stageplekken lijkt studievertraging voor verpleegkundestudenten onvermijdelijk. Terwijl juist nu alle ‘handen aan het bed’ daar zo verschrikkelijk hard nodig zijn!

Daarbij komt ook nog eens dat het bindend studieadvies binnen Hogescholen voor eerstejaars studenten wordt verlengd naar volgend studiejaar. Qua studielast nu wellicht een tegemoetkoming, maar op termijn een mogelijk nog grotere vraag naar stageplekken.⁴

De overheid helpt waar mogelijk. De door het kabinet toegezegde € 210 miljoen per 1 januari 2021 voor het mbo bijvoorbeeld, kan helpen om capaciteitsproblemen op te lossen.⁵ De vraag is of dat op tijd komt.

Psychosociale gevolgen

Naast de praktische uitdagingen van het beroepsonderwijs, moeten we ons ook de psychosociale schade realiseren. Hendriks, communicatiewetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt vanuit onderzoek dat jongeren mentaal veel last hebben van de coronacrisis, door toenemende gevoelens van stress, eenzaamheid en vermoeidheid.⁶ Hoe uit zich dat concreet?
Uit recent onderzoek onder 87.000 studenten blijkt bijvoorbeeld dat 27.1% verwacht studievertraging op te lopen. 43.3% van hen geeft aan dat online les volgen een negatief effect op de studie heeft en 56.3% zegt zich slechter te kunnen concentreren. 52.5% van de ondervraagde studenten is eenzamer en 44.6% is somberder. Het percentage studenten met matig tot ernstige depressieve klachten is 10.6% hoger dan in de periode voor de coronacrisis.⁷ Het zijn op zijn minst indrukwekkende en zorgwekkende percentages. De Vereniging Hogescholen is bang dat hierdoor studenten gaan afhaken.

Ook de Landelijke Studentenvakbond (LSvb) herkent dit. Voorzitter Lyle Muns: “Studenten geven massaal aan last te hebben van concentratie- en motivatieproblemen door het vele online onderwijs. Ook kampen steeds meer studenten met sombere gevoelens. We moeten oppassen dat er -naast de coronacrisis- niet ook nog eens een welzijnscrisis ontstaat onder jongeren.”⁸

Ook docenten beginnen de effecten van de crisis in toenemende mate te voelen. Uit een monitoring van de Onderwijsinspectie blijkt dat de werkdruk voor docenten is toegenomen. Docenten lijden onder het gebrek aan direct contact met de studenten; velen ervaren het docentschap op afstand als een schrale invulling van hun functie. De vermoeidheid slaat toe.⁹

Hoe nu verder?

Minister van Engelshoven maakt zich grote zorgen. Ze ziet dat onderwijsinstellingen vooral erg druk zijn met de organisatie van het onderwijs. Uit een rondje langs de velden binnen zowel het mbo als hbo onder onze onderwijsmanagers komt datzelfde beeld naar voren. De werkdruk wordt vooral ervaren op onderwijsprocessen. Er is te weinig aandacht voor de kwaliteit van het onderwijs zelf, hoe hard men ook werkt. Dit wordt eerder ook bevestigd in een onderzoeksrapport van de LSvb van maart dit jaar.¹⁰ Het onderwijs dat studenten door de coronacrisis op afstand ontvangen, werd wisselend ervaren. Van de hbo-studenten ervaart 42% het onderwijs als slecht, 36%zit in het midden en 23 % heeft een goede ervaring met het onderwijs op afstand.

Van Engelshoven: "We zetten alles op alles om achterstanden te voorkomen maar als de beperkingen langer blijven, dan zullen we moeten accepteren dat we sommige knelpunten niet op kunnen lossen."¹ Het gaat daarbij (nog) niet zo zeer om de kwaliteit van het diploma dat straks wordt afgegeven. Maar vooral over hoe de student nu en in de nabije toekomst naar dat diploma toewerkt. Volgens voorzitter Muns van de LSvb is het vijf voor twaalf: “De breed gedragen zorgen over de onderwijskwaliteit laten zien dat het online onderwijs geen vervanging kan zijn van fysiek onderwijs. Online kunnen studenten veel minder makkelijk elkaar en de docent ondervragen. Veel discussie en interactie valt weg. Daarom is meer fysiek onderwijs noodzakelijk om de onderwijskwaliteit weer op een goed niveau te kunnen krijgen.”¹⁰

Van Engelshoven noemt in haar Coronamonitor een aantal creatieve mogelijkheden die op korte termijn kunnen helpen bij bijvoorbeeld het nijpende tekort aan stageplekken sector breed. Er wordt gesproken over de spreiding van stageperiodes over leerjaren, meer studenten per stageadres, benutten van avonden en weekenden voor stage, creëren van intersectorale stages en in aanverwante domeinen, meer praktijkgericht onderwijs als alternatief voor stages, of zelfs overstappen naar meer kansrijke opleidingen bij gebrek aan stageplekken.² Het geeft voldoende stof tot nadenken.

Oplossingen?

Structurele concrete oplossingen zijn er dus (nog) niet. Daarvoor gebeurt er te veel en is geen dag hetzelfde. Naast zorgen zijn er gelukkig ook positieve ervaringen die kunnen helpen om tot oplossingen te komen. Niet voor niets blijkt uit het rapport van de LSvb dat studenten vinden dat docenten zeer toegankelijk zijn, ze door het online onderwijs veel meer over de juiste middelen beschikken, ze het zelf indelen van de tijd en de afgenomen reistijd als grote voordelen ervaren.¹⁰ Het vraagt voorlopig in ieder geval een continue toewijding, flexibiliteit en weerbaarheid van studenten, docenten en onderwijsmanagement. Iets waar Maurice Limmen, voorzitter van de Vereniging Hogescholen, terecht grote waardering voor vraagt.

Studenten de dupe?

Naast de vele online lessen, onzekerheid over stage en de mentale gesteldheid, baren de oplopende studiekosten en -schulden onder studenten de Landelijke Studentenvakbond (LSvb) en FNV Young & United al langere tijd zorgen. De effecten van de coronacrisis komen hier nu nog eens bij. Schulden van € 50.000,- zijn straks geen uitzondering meer. FNV Young & United-voorzitter Bas van Weegberg: “Met zulke hoge studieschulden wordt compensatie van deze pechgeneratie onvermijdelijk”. LSvb-voorzitter Lyle Muns onderschrijft dit: “Het kan niet zo zijn dat zij zelf de rekening moeten betalen van de coronacrisis".⁸

Bronnen

1. https://amp-nos-nl.cdn.ampproject.org/c/s/amp.nos.nl/artikel/2357857-grote-zorgen-over-werkdruk-en-studievertraging-in-het-mbo-en-hoger-onderwijs.html
2. https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z22553&did=2020D47818
3. https://www.mboraad.nl/nieuws/koningin-m%C3%A1xima-steekt-mbo-hart-onder-de-riem-met-werkbezoek
4. https://www.vereniginghogescholen.nl/actueel/actualiteiten/nieuwe-editie-servicedocument-hoger-onderwijs
5. https://www.mboraad.nl/nieuws/corona-update-geld-voor-coronabanen-het-onderwijs
6. https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-maatschappij-en-gedragswetenschappen/nieuws/2020/09/jongeren-en-corona.html
7. https://caring-universities.com/wp-content/uploads/2020/11/De-geestelijke-gezondheid-van-studenten-tijdens-de-COVID-19-pandemie-rapportage-van-Caring-Universities-19082020-versie-2-9112020.pdf
8. https://lsvb.nl/2020/11/24/coronamonitor-hoger-onderwijs-baart-landelijke-studentenvakbond-grote-zorgen/
9. https://www.onderwijsinspectie.nl/actueel/nieuws/2020/11/24/onderwijs-tijdens-covid-19-scholen-en-instellingen-hebben-zorgen-over-de-continuiteit-van-het-onderwijs-en-over-leerachterstanden-van-leerlingen-en-studenten
10. https://lsvb.nl/wp-content/uploads/2020/05/Rapport-afstandsonderwijs-1-1.pdf