Leren makkelijk en leuk maken bij de Brandweer Gelderland-Midden

Als er één beroepsgroep is waarbij vakbekwaamheid van belang is, dan is het wel de brandweer zegt Hesli de Laat, specialist leren en ontwikkelen (én parttime brandweerman) bij de brandweer in Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden: De meeste brandweerlieden zijn leergierig en doen er zelf alles aan om bij te blijven.

Toch concurreren we als brandweer vaak met gezin, werk en andere bezigheden, zeker als het vrijwilligers betreft. Aantrekkelijke leermiddelen, afgestemd op de behoefte van elke brandweerpost, zijn daarom een belangrijk hulpmiddel. Om het project ‘Van Aanbod- naar Behoeftegericht leren en oefenen’ vorm te geven en uit te werken, werd de hulp ingeschakeld van (inmiddels oud) L&D Talents-collega Sascha Bijman.

Brandweer Gelderland-Midden
Brandweer Gelderland-Midden heeft 41 brandweerposten waarvan drie beroepsposten. De andere 38 posten worden bemand door ongeveer 800 vrijwilligers. Zij zijn wekelijks met hart en ziel in de weer vanuit maatschappelijke betrokkenheid, voor de kick én voor het familiegevoel. Want bij de vrijwillige brandweer gaan, gaat vaak over van generatie op generatie.

Al deze brandweerlieden, zowel de beroeps als de vrijwilligers, moeten natuurlijk bijblijven in hun kennis en vaardigheden en op de hoogte zijn van nieuwe ontwikkelingen. Het blussen van een woningbrand, het bevrijden van een bekneld slachtoffer en het assisteren bij stormschade vraagt om vakkundige brandweermensen. Om de blijvende vakbekwaamheid van zittende medewerkers op niveau te houden, zijn er wekelijks oefenavonden.

Het project Van Aanbod- naar Behoeftegericht leren en oefenen is gestart om de oefenavonden leuker en uitdagender te maken en te laten aansluiten bij de behoeften van de post. Hiervoor werkten Hesli en Sascha in een hechte drie-eenheid samen met Sjoerd Veltman, onderwijskundige bij Brandweer Gelderland-Midden.

Van visie naar implementatie
Hesli legt uit hoe het project is ontstaan: ”Het is bekend dat je beter leert door meer regie te krijgen over je eigen leerproces. Brandweermensen oefenen wekelijks en daarbij zijn er zogenaamde ‘profchecks’ waarmee ze hun vakbekwaamheid aantonen. In 2019 hebben we onderzoek gedaan onder alle posten naar de behoeften rondom het leren en de oefenavonden. Daaruit hebben we in dat jaar een visie opgesteld. In 2021 zijn we begonnen met het project als implementatie van die visie. Sascha is in maart 2021 aan boord gekomen voor extra denkkracht en onderwijskundige handen. Onze oefensystematiek moest nog gefinetuned worden en we moesten in korte tijd veel leermiddelen ontwikkelen.”

Flexibel en behoeftegericht leren
De basis van het nieuwe leeraanbod is flexibiliteit en inspelen op behoeften, vertelt Sjoerd. “Voorheen hadden we een standaard oefenprogramma van 1½ jaar dat voor iedere post gelijk was. Dit programma was weinig flexibel en deed geen recht aan de verscheidenheid en wensen binnen de posten. Dit draagt niet bij aan de motivatie voor leren. Het oude systeem had ook voor de organisatie nadelen. Met een lange oefencyclus kun je minder snel acteren op nieuwe ontwikkelingen en er waren logistieke uitdagingen qua oefenmiddelen.”

Het ontbreken van een landelijke oefensystematiek maakt dat regio’s en posten zelf invulling geven aan het oefenen. In de nieuwe oefensystematiek van Brandweer Gelderland-Midden kunnen posten doen waar zij zelf behoefte aan hebben. Daarbij kunnen ze dat wat ze oefenen aanpassen aan de actualiteit of de lokale risico’s.

Brandweerlieden oefenen hun vaardigheden op twee manieren: elementaire oefeningen op de kazerne en inzetoefeningen in de praktijk. Om deze oefeningen vorm te geven is een catalogus met leerproducten samengesteld. Daarnaast kan er individueel geleerd worden via de elektronische leeromgeving.

Oefenplan op maat
In de nieuwe situatie zijn er oefenperioden van zes maanden. Elke periode start met een intake op de post. Daarbij wordt onder andere gekeken naar lokale risico’s, regionale ontwikkelingen, resultaten uit profchecks en de wensen van de ploeg voor de komende oefenperiode. In samenspraak met de ploeg wordt een oefenplan gemaakt waarin al deze facetten vertaald worden naar concrete oefenmomenten. Deze sluiten zoveel als mogelijk aan bij de behoeften van de ploeg.  

Voor de intake is een aantrekkelijke praatplaat op tafelgrootte gemaakt. De plaat zorgt voor een logische opbouw van het behoeftegesprek en bevat verschillende gespreksthema’s en hulpvragen. 

Vanuit deze intake wordt een oefenplan opgesteld. De ploeg bepaalt zelf wat ze willen oefenen, wanneer en hoe lang. Sascha: “We hebben scenariokaarten ontwikkeld die helpen bij het bedenken en uitzetten van inzetoefeningen. Ook zijn er opdrachtkaarten waarmee collega’s zelfstandig basisvaardigheden kunnen oefenen. Er komen ook nog instructiekaarten voor nieuwe vaardigheden.”

Leren faciliteren
Sjoerd: “Ons uitgangspunt is om korte leerinterventies te maken die aansluiten bij de behoefte van de eindgebruikers. Op deze manier proberen we het leren eenvoudig en leuk te maken. De vrijwilligers zijn hier twee uur per week om te oefenen, die tijd moeten we optimaal benutten. Dit vraagt om aantrekkelijke en korte leerinterventies die eenvoudig te benaderen zijn. We werken daarom bijvoorbeeld op onze opdrachtkaarten met QR-codes die verwijzen naar korte instructievideo’s. Deze willen we op termijn bijvoorbeeld samenvoegen op een poster en op de gereedschappen zelf plaatsen.

Naast de oefenavonden hebben onze brandweercollega’s zelf regie over hoe zij individueel willen leren. Kijken ze graag, dan is er een korte instructievideo. Lezen ze liever, dan kunnen ze een instructiekaart raadplegen. Voor collega’s die echt de diepte in willen is er een fabriekshandleiding. Zo hebben we voor iedere gebruiker een product om individueel te leren.

Ook de oefenleiders ontzorgen we zoveel mogelijk. Zij geven invulling aan de oefenmomenten en vervullen een sleutelrol. Met onze opdracht- en scenariokaarten kunnen ze met weinig voorbereidingstijd een goede oefening uitzetten.

Voor iedere gebruiker is er een product die aanspreekt en aansluit op zijn of haar behoefte. De eindgebruiker staat centraal, die willen we zo goed mogelijk faciliteren. Wat heeft iemand nodig? Daar gaat het om.”

Betrokkenheid bij leren
De implementatie van het project is gestart per 1 januari 2022. “We zitten nog midden in het overbrengen, maar de eerste reacties zijn enthousiast”, geeft Hesli aan. ” De grootste winst van het programma volgens Sjoerd is: betrokkenheid bij leren. “Je wil mensen niet demotiveren doordat oefeningen geen uitdaging hebben. Je wil met het oefenen aansluiten bij de wensen en behoeften van een post. Dit draagt bij aan zinvol oefenen en dat draagt weer bij aan de motivatie en het behoud van vrijwilligers.”

Landelijke potentie
Het doel is dat de visie op leren in de komende jaren helemaal is ingeklonken, maar het drietal heeft vertrouwen: Sjoerd: “De (leer)producten kunnen nog aangevuld worden, maar de basis is goed. Het fundament en het geraamte staat, nu gaan we het huis verder mooi maken.” Hesli: “Het is goed uitgedacht, dit zou landelijke potentie kunnen hebben. De scenariokaarten wisselen we nu al uit tussen vijf veiligheidsregio’s, dat geeft aan dat we op de goede weg zijn.”

Sascha beaamt dat: “Het is geen hype, maar een duurzame verandering waarop je kunt door ontwikkelen en bouwen. Er is een duidelijke visie en de systematiek is goed uitgedacht, én ook op detailniveau voor de gebruiker klopt het. Er moeten producten bij komen en wat we nu opgeleverd hebben moet nog landen in de regio. Ook daarvoor blijven we in gesprek met de collega’s. We nodigen ze actief uit om feedback te geven en hun behoeften te delen.”

Fijne samenwerking
De samenwerking met L&D Talents was geen toevalstreffer. Sjoerd werkte in het verleden zelf bij L&D Talents en legt uit: ”L&D Talents is toch een beetje de hofleverancier van onderwijskundige dienstverlening.”

De samenwerking tussen Hesli, Sjoerd en Sascha verliep voorbeeldig. Sascha: “In een korte tijd hebben we veel van de grond gekregen, zonder kwaliteitsverlies. Er zat veel energie en snelheid in. We vullen elkaar echt aan. Hesli is strategisch en besluitvaardig, heeft een duidelijke visie en kan een beweging in de organisatie op gang brengen. Sjoerd is warm in zijn contact en specialist in het maken van goede, visueel aantrekkelijke leermiddelen. Samen hadden we een mooie dynamiek en creëerden we beweging.”

Hesli is ook zeer tevreden over de inzet van Sascha: “Sascha kan moeiteloos schakelen tussen strategie en uitvoering. Ze legt makkelijk contact met zowel collega’s van de werkvloer als het management. Ze krijgt veel voor elkaar in een korte tijd, snapt het snel en heeft visie. Sascha is van het verder komen door vragen stellen. Ze heeft soms echt een andere kijk en zegt wijze en rake dingen.”